- autor: Źródło: Archiwum Sejmu Czteroletniego, sygn. 1, k. 95 – 95v, domena publiczna
6 października 1788 roku - Początek obrad Sejmu Wielkiego
Sytuacja międzynarodowa w Europie Środkowej w 1788 roku była bardzo dynamiczna. Rzeczpospolita od czasów elekcji Stanisława Poniatowskiego była de facto protektoratem Rosji. Rosja pod władzą Katarzyny II popadła jednak w tarapaty. W 1787 roku została zaatakowana przez Turcję pragnącą odzyskania Krymu. W kolejnym roku spadł na nią cios ze strony Szwecji wspieranej przez Prusy i Anglię. Katarzyna II będąc w zaczęła szukać pomocy gdzie się dało. Między innymi w uzależnionej przez siebie Rzeczpospolitej.
W tym celu nakazała swojemu ambasadorowi Stackelbergowi zorganizowanie sejmu, na którym można by skłonić polskich i litewskich posłów do wystawienia korpusu posiłkowego w wojnie z Turcją. By pomoc anarchicznej Rzeczpospolitej przybrała jakieś realne kształty, Katarzyna zezwoliła na pewne reformy wojskowe i administracyjne. Sejm miał zaś być skonfederowany, by żadne liberum veto nie zakłóciło rosyjskich planów (sejm skonfederowany podejmował decyzje większością głosów).
Caryca Rosji nie spodziewała się, że ta ingerencja w politykę Rzeczpospolitej będzie wsadzeniem kija w mrowisko. Sejm został otwarty 6 października i zgodnie z planem król Stanisław August przedłożył na nim propozycję dołączenia do wojny rosyjsko-tureckiej. Po tygodniu jednak do posłów dotarł list króla pruskiego. Prusacy oferowali zgromadzonym ochronę granic Rzeczpospolitej i pełną zgodę na reformy wewnętrzne w zamian za zerwanie współpracy z Rosją.
Większość posłów przyklasnęła tej propozycji. Posłowie zaczęli spontanicznie likwidować wszelkie narzędzia, którymi Rosjanie sprawowali kontrolę na Rzeczpospolitą - z Radą Nieustającą na czele. Król tymczasowo stracił kontrolę nad Sejmem, zaś ambasador rosyjski pozbawiony wsparcia wojsk rosyjskich - tak potrzebnych na innych frontach - był bezsilny. Z czasem Stanisław Poniatowski dołączył do reformatorów, czego ostatecznym efektem było uchwalenie Konstytucji 3 Maja niecałe trzy lata później.
Inicjatywa zwołania sejmu Rzeczpospolitej w 1788 roku była niewątpliwie jednym z większych błędów rosyjskiej dyplomacji w XVIII wieku.
- autor: Źródło Muzeum Historii Polski, data: 2021-10-06
